ชะมวง พืชพื้นบ้าน สมุนไพร ใบชะมวงรสเปรี้ยว นิยมนำมาทำอาหาร ลักษณะของต้นชะมวง สรรพคุณของชะมวงเช่น บำรุงเลือด เป็นยาระบาย ช่วยขับเสมหะ โทษของชะมวง มีอะไรบ้าง
ต้นชะมวง ภาษาอังกฤษ เรียก Cowa พืชตระกูลมังคุด ชื่อวิทยาศาสตร์ของชะมวง คือ Garcinia cowa Roxb. ex Choisy สำหรับชื่อเรียกอื่นๆของชะมวง เช่น ส้มป้อง มะป่อง หมากโมก มวงส้ม กะมวง มวง ส้มมวง กานิ ตระมูง ยอดมวง ส้มม่วง ส้มโมง ส้มป่อง เป็นต้น
ต้นชะมวง พืชท้องถิ่น ของประเทศแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น พม่า มาเลเชีย ลาว เวียดนาม อินโดนีเชีย และไทย ชะมวงสามารถพบได้ทั่วไป แต่มีมากในภาคใต้ ชะมวง ชอบดินชื้น ใกล้แหล่งน้ำ แม่น้ำ ลำห้วย ลำคลอง ใบชะมวง ในสังคมไทย นิยมใช้นำมาทำอาหาร หลากหลายเมนู เช่น หมูชะมวง ต้มเนื้อชะมวง เป็นต้น
ลักษณะของต้นชะมวง
ต้นชะมวง ไม้ยืนต้นไม่ผลัดใบ ขนาดเล็กและขนาดกลาง ชอบอากาศร้อนชื้นที่มีปริมาณน้ำฝนสูงตลอดปี ชะมวงจึงเจริญเติบโตได้ดีในภาคตะวันออกและภาคใต้ ของประเทศไทย ชะมวงสามารถขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ดพันธ์ และการตอนกิ่ง ลักษณะของต้นชะมวง มีดังนี้
- ลำต้นชะมวง เป็นทรงพุ่มรูปกรวย ความสูงของลำต้นประมาณ 10 เมตร ลำต้นผิวเกลี้ยง แตกเป็นสะเก็ด ลำต้นแตกกิ่งก้านทางตอนบนของต้น เปลือกสีน้ำตาลดำ เปลือกด้านในสีชมพูแดง ลำต้นมีน้ำยางสีเหลืองขุ่น
- ใบชะมวง เป็นใบเดี่ยวเรียงสลับ ลักษณะใบทรงรีปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ ใบอ่อนสีเขียวอมม่วง ใบแก่เสีเขียวเข้ม ใบเรียบเป็นมัน ท้องใบเรียบ เนื้อใบค่อนข้างหนา แค่เปราะ
- ดอกชะมวง ดอกออกเป็นช่อลักษณะเป็นกระจุก ออกดอกตามซอกใบ และ ออกดอกตามกิ่ง กลีบดอกเป็นสีเหลืองนวล ดอกมีกลิ่นหอม กลีบดอกหนาและแข็ง ดอกชะมวงจะออกดอกเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนเมษายนของทุกปี
- ผลชะมวง ผลเจริญเติบโตจากดอก ลักษณะของผลกลม เป็นแฉกๆเหมือนรูปดาว ผิวของผลเรียบและเป็นมัน ผลอ่อนเป็นสีเขียว ผลสุกเป็นสีเหลือง ผลชะมวงสุกรสเปรี้ยว สามารถใช้รับประทาน แต่ผลชะมวงมียางทำให้ติดฟันได้ ผลชะมวงออกผลช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนมิถุนายนของทุกปี
คุณค่าทางโภชนาการของชะมวง
สำหรับชะมวงสามารถนำมารับประทานได้ทั้งใบและผล นักโภชนาการได้ศึกษาคุณค่าทางโภชนาการของใบชะมวงและสารต่างๆในชะมวง มีรายละเอียด ดังนี้
คุณค่าทางโภชนาการของใบชะมวง ขนาด 100 กรัม ให้พลังงานมากถึง 51 กิโลแคลอรี มีสารอาหารสำคัญประกอบด้วย โปรตีน 1.9 กรัม คาร์โบไฮเดรต 9.6 กรัม กากใยอาหาร 3.2 กรัม ไขมัน 0.6 กรัม น้ำ 84.1 กรัม วิตามินเอ วิตามินบี1 0.7 มิลลิกรัม วิตามินบี2 0.04 มิลลิกรัม วิตามินบี3 0.2 มิลลิกรัม วิตามินซี 29 มิลลิกรัม ธาตุแคลเซียม 27 มิลลิกรัม ธาตุเหล็ก 1.1 มิลลิกรัม และ ธาตุฟอสฟอรัส 13 มิลลิกรัม
สารเคมีที่พบในใบชะมวง พบสารกลุ่มฟลาโวนอยด์ ชนิดC-glycoside ได้แก่ vitexin , orientin และ สารกลุ่มสเตียรอยด์ ได้แก่ beta-sitosterol ใบชะมวงมีสารชะมวงโอน ( Chamuangone ) ซึ่งมีฤทธิ์ต้านมะเร็งได้เป็นอย่างดี มีการนำไปทดสอบกับ เซลล์มะเร็งปอด เซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาว ช่วยต้านเชื้อแบคทีเรียที่ก่อโรคทางเดินอาหาร ช่วยยับยั้งเชื้อโพรโทซัว เป็นต้น
ประโยชน์ของชะมวง
สำหรับการใช้ประโยชน์จากชะมวง นอกจากด้านอาหารและการรักษาโรค มีดังนี้
- เนื้อไม้ชะมวง สามารถนำมาแปรรูปได้ ใช้ในงานก่อสร้าง สร้างบ้านเรือน เครื่องใช้ต่างๆ รวมถึงนำมาทำเป็นเชื้อเพลิง
- ต้นชะมวง นำมาปลูก เพื่อเป็นไม้ประดับ เพื่อให้ร่มเงา สร้างความร่มรื่น
- เปลือกของต้นชะมวง นำมาทำสีย้อมผ้า
- ยางของชะมวงนำมาทำสีเหลือง สำหรับนำมาย้อมผ้า และ ยางนำมาผสมน้ำมันใช้ขัดเงาได้
สรรพคุณของชะมวง
สำหรับสรรพคุณของชะมวง ด้านการบำรุงร่างกายและการรักษาโรค สามารถใช้ประโยชน์จาก ผล ใบ เปลือก เนื้อไม้ ดอก ราก และ ยาง สรรพคุณของชะมวง มีดังนี้
- ผลชะมวง สรรพคุณบำรุงเลือด ช่วยรักษาธาตุพิการ ช่วยลดไข้ แก้กระหายน้ำ แก้ไอ ขับเสมหะ เป็นยาระบาย
- ใบชะมวง สรรพคุณบำรุงเลือด ช่วยรักษาธาตุพิการ ช่วยลดไข้ แก้กระหายน้ำ แก้ไอ ขับเสมหะ เป็นยาระบาย ช่วยขับเลือดเสีย ช่วยขับระดู
- ดอกชะมวง สรรพคุณช่วยรักษาธาตุพิการ ช่วยลดไข้ ขับเสมหะ เป็นยาระบาย บำรุงระบบทางเดินอาหาร ช่วยย่อยอาหาร
- รากชะมวง สรรพคุณช่วยลดไข้ แก้กระหายน้ำ ขับเสมหะ เป็นยาระบาย แก้ปวดท้อง
- เนื้อไม้ชะมวง สรรพคุณขับเสมหะ เป็นยาระบาย
โทษของชะมวง
สำหรับการใช้ประโยชน์จากชะมวง ต้องใช้อย่างเหมาะสม และ ใช้ในปริมาณที่เหมาะสม ข้อควรระวังในการใช้ประโยชน์จากชะมวง มีดังนี้
- ยางจากผลชะมวง ทำให้เกิดการฝืดในช่องปาก ทำให้ติดฟัน
- ใบชะมวง มีสรรพคุณเป็นยาขับเลือดเสีย ช่วยขับระดูของสตรี สำหรับสตรีตั้งครรภ์ ไม่ควรรับประทานชะมวง อาจทำให้แท้งได้
